นมสาว นมแม่ ดีแท้กว่านมใคร โดย ‘พี่ต้อม’
ชื่อวิทยาศาสตร์ Scleropyrum pentandrum (Dennest.) Mabb.
ชื่อวงศ์ SANTALACEAE
ชื่ออื่นๆ ขี้หนอน เคาะหนาม นมวัว เหมือดคน
ลักษณะทั่วไป ไม้ยืนต้น ลำต้นมีหนาม ใบเดี่ยวเรียงสลับ รูปรี แกมไข่ ปลายใบแหลม โคนใบเรียวแหลม ดอกช่อแบบช่อกระจะ ออกจากลำต้น กลีบดอกสีเขียวแกมเหลือง ผลสดทรงลูกแพร์
การขยายพันธุ์ ใช้เมล็ด และตอนกิ่ง
นมสาว สาวลูกอ่อน ไม่งอนง้อนมวัว
นมสาวเป็นสมุนไพรในกลุ่มบำรุงน้ำนม ซึ่งสมุนไพรกลุ่มนี้จะมีชื่อขึ้นต้นด้วยคำว่า นม เสมอ เช่น นมวัว นมแมว นมน้อย และนมสาว สรรพคุณในการเพิ่มน้ำนมของนมสาวเป็นที่ยอมรับกันทั่วไป ครั้งหนึ่งได้กลับไปเยือนป่าที่เคยเดินสำรวจสมุนไพรกับตาส่วนและพ่อเม่า แต่พบว่ากลายเป็นสวนไผ่ไปเสียแล้ว แต่สมุนไพรที่ยังเหลืออยู่คือ ต้นนมสาว ที่ชาวบ้านยังไม่โค่นทิ้ง เพราะต้องการเก็บไว้ให้คนในหมู่บ้านต้มกินหลังคลอด ด้วยเชื่อว่า นมสาวจะทำให้มดลูกเข้าอู่และทำให้แม่แข็งแรงได้เร็ว รวมทั้งมีน้ำนมให้ลูกกิน ลักษณะของต้นนมสาวที่ทำให้จำได้แม่นคือ มีหนามห่างๆ ที่ลำต้น ผลมีขนาดเท่ากำปั้นเด็กพร้อมกับที่หัวจุกเล็กๆ สมกับชื่อนมสาว
นมสาว ยากำลังของผู้ชาย
นมสาวเป็นสมุนไพรที่พ่อเม่าชอบมากที่สุดต้นหนึ่ง และกำชับกำชาหนักหนาให้สงวนรักษาเอาไว้ เพราะนอกจากจะใช้ต้มให้แม่ลูกอ่อนกินต่างน้ำเพื่อบำรุงน้ำนมแล้ว นมสาวยังมีสรรพคุณบำรุงกำลังและเป็นยาอายุวัฒนะ โดยใช้แค่นมสาวตัวเดียวเท่านั้นต้มกิน เป็นชาสมุนไพรที่มีรสชาติหอมอร่อยชวนกินมาก หรือจะนำไปรวมกับสมุนไพรยากำลังตัวอื่นๆ เป็นยาตำรับก็ได้ ตำรับยาบำรุงที่นิยมกันมากที่สุดตำรับหนึ่งของหมอยาอีสานคือ นมสาว ช้างน้าว ตาไก้หรือตานกกด ส่วนพ่อประกาศนิยมใช้ แก่นนมสาว เครือเขาแกบ มะตูมสุก ต้มกินเพื่อให้ร่างกายแข็งแรงในฤดูหนาว
นมสาวแก้ไข้ แก้ฝี แก้พิษ
นมสาวยังเป็นสมุนไพรที่มีชื่อปรากฏอยู่ในตำราใบลานของอีสาน เป็นหลักฐานที่แสดงถึงการใช้ประโยชน์มาอย่างยาวนาน ส่วนใหญ่นมสาวจะอยู่ในตำรับยารักษาไข้ รักษาฝี แก้ปวดบวมตามร่างกาย รวมทั้งฝีในตับ นอกจากนี้ยังอยู่ในตำรับช่วยฟื้นฟูร่างกายหลังจากเลิกฝิ่น
นมสาวเป็นสมุนไพรที่ครั้งหนึ่งเคยเป็นความจำเป็นของชุมชน ที่แม่ทุกคนต้องเลี้ยงลูกด้วยน้ำนมตนเอง แต่เมื่อคนรุ่นใหม่หันมาให้นมวัวแก่ลูกน้อยแทนนมแม่ ต่อไปจะมีคนใยดีเก็บรักษานมสาวไว้ในสวนในป่าอีกไหมหนอ
ตำรับยา
ยาบำรุงน้ำนม
แก่นนมสาว นมวัว นมน้อย ต้มกินต่างน้ำ
ยาบำรุงกำลัง
ช้างน้าว นมสาว ตาไก้ ตานกกด เครือเขาแกบ อย่างละเท่ากันต้มกินต่างน้ำ
ยาบำรุงร่างกายหลังเจ็บป่วย
นมสาว มะตูม อ้อยดำ ตะไคร้ต้น ต้มกินต่างน้ำ
ยาแก้กษัย ปวดเมื่อยตามตัว ท้องบวม ปัสสาวะขุ่นข้น
นมสาว ช้างน้าว ตาไก้ นางหวาน ตานกกด อย่างละเท่ากัน ต้มกับน้ำ ๒ ขัน ต้มให้เหลือ ๑-๒ ถ้วยกาไก่ ใช้แบ่งรับประทานเช้าเย็น วันละ ๒ ครั้ง
ยารักษาฝีในท้อง
รากนมสาว รากพังพีน้อย รากยอ รากมะกรูด รากหำฮอก รากมะเว่อหวาน รากแต้หล่น ฝนกิน
ยารักษาไข้ที่ไม่มีเหงื่อออก
แก่นไม้นมสาว รากหม่อน ลำต้นมะเดื่อป่อง ฝนให้กิน เหงื่อจะออกไข้จะลด