ผ้าซิ่นบ่หี่ หญ้าต้นน้อย คอยคุ้มตับ…โดย ‘พี่ต้อม’
ชื่อวิทยาศาสตร์ Hedyotis diffusa Willd.
ชื่อวงศ์ RUBIACEAE
ชื่ออื่นๆ หญ้าลิ้นงู โหมแจ่วนา
ลักษณะทั่วไป ไม้ล้มลุก สูงได้ถึง ๔๐ เซนติเมตร ลำต้นสีเขียวเป็นเส้นขอบชัดเจน ใบออกเป็นคู่ตรงข้าม ปลายใบเรียวแหลม โคนใบสอบ ผิวใบสาก ดอกสีขาว แทรกสีชมพู ออกเป็นกระจุกตามซอกใบ ผลสีเขียวหรือแดงมีขนาดเล็ก
การขยายพันธุ์ ใช้เมล็ด และปักชำกิ่ง
ผ้าซิ่นบ่หี่ ยาดีของพ่อประกาศ
ผ้าซิ่นบ่หี่เป็นชื่อสมุนไพรในภาษาอีสาน ถ้าคนรู้ภาษาอีสานได้ยินก็จะรู้สรรพคุณทันทีโดยไม่ต้องบอก(ผ้าซิ่น หมายถึง ผ้าถุง บ่ หมายถึงไม่ หี่ หมายถึง นุ่ง สวม) แต่ชื่อผ้าซิ่นบ่หี่นี้อาจใช้เรียกสมุนไพรได้หลายชนิด ขึ้นอยู่กับแต่ละพื้นที่ว่า จะใช้ต้นอะไรในสรรพคุณนี้
แต่สำหรับพ่อประกาศ ใจทัศน์ หมอยาภูไทผู้ยิ่งใหญ่แห่งอีสานเหนือ ผ้าซิ่นบ่หี่คือ พืชที่คล้ายต้นหญ้าผอมๆ ยาวๆ ใบแหลมๆ ซึ่งการใช้ของพ่อประกาศจะเน้นทางบำรุงร่างกาย บำรุงกำลัง แก้ปวดเมื่อย จะใช้เป็นยา
เดี่ยวหรือผสมกับยากำลังตัวอื่นๆ เช่น รากเนียมนกเขา ฝางแดง รากเดื่อหอม เป็นยากำลังได้ทั้งหญิงชาย นอกจากนี้พ่อประกาศยังบอกว่า ผ้าซิ่นบ่หี่จะช่วยให้ร่างกายแข็งแรง ไม่ป่วยง่าย ช่วยป้องกันและรักษาหวัด รักษาอาการตัวเหลือง ฝีในตับ เป็นต้น
ผ้าซิ่นบ่หี่ หญ้าลิ้นงู ดูแลสุขภาพ
พ่อหมอไทยใหญ่จะเรียกพืชชนิดเดียวกันนี้ว่า หญ้าลิ้นงู นอกจากจะใช้รากตากแห้งดองเหล้าหรือต้ม กินเป็นยาบำรุงกำลังแล้ว ในช่วงที่โรคเอดส์ระบาดใหม่ๆ ชาวบ้านยังเข้าไม่ถึงยาต้านเอดส์ หมอยาไทยใหญ่จะแนะนำให้ใช้หญ้าลิ้นงูต้มกิน จนมีข่าวแพร่ไปว่าหญ้าลิ้นงูของพ่อหมอไทยใหญ่รักษาเอดส์ได้ ซึ่งอาจจะไม่ได้หมายความว่า ทำให้หายจากโรคเอดส์ แต่เมื่อกินยาแล้วร่างกายแข็งแรงขึ้น อาการแทรกซ้อนต่างๆ ก็ลดลง
พ่อหมอไทยใหญ่ยังนิยมใช้หญ้าลิ้นงูรักษาอาการอักเสบต่างๆ เช่น คออักเสบ ไอ หวัด ปวดท้อง ท้องเสีย รวมทั้งใช้รักษาแผลติดเชื้อ ซึ่งเป็นที่ใช้กันแพร่หลายในหมู่คนไทยใหญ่ ดังจะเห็นว่า มีหญ้าลิ้นงูวางขายในตลาดเช้า สะท้อนความเป็นยาสามัญประจำบ้านของสมุนไพรชนิดนี้ในวิถีชีวิตของคนไทยใหญ่
ผ้าซิ่นบ่หี่กับการศึกษาวิจัยสมัยใหม่
ใครจะรู้บ้างว่าพ่อประกาศ ใจทัศน์ หมอยาที่ไม่ได้รับการศึกษาในโรงเรียน เขียนอ่านหนังสือไทยก็ไม่ได้ แต่การใช้ผ้าซิ่นบ่หี่ของพ่อหมอตรงกับในจีนและไต้หวัน ที่ใช้รักษาตับอักเสบและมะเร็งตับ จากการวิจัยพบว่า ผ้าซิ่นบ่หี่มีฤทธิ์ป้องกันตับไม่ให้ถูกทำลายโดยสารพิษและลดการอักเสบ ส่วนการใช้หญ้าลิ้นงูในการฆ่าเชื้อของหมอยาไทยใหญ่ ก็ได้รับการยืนยันจากการศึกษาวิจัยที่พบว่า หญ้าลิ้นงูเพิ่มภูมิคุ้มกัน และต้านเชื้อมาเลเรีย โดยฤทธิ์ต้านเชื้อมาเลเรียนี้จะเพิ่มขึ้น เมื่อผสมกับฟ้าทะลายโจรและขมิ้นชัน
ผ้าซิ่นบ่หี่คือ ความรู้อันล้ำลึกของแผ่นดิน ที่ส่งผ่านครูหมอยาที่ถูกทอดทิ้งให้อยู่ตามมีตามเกิด ทางเดียวที่จะตอบแทนบุญคุณท่านเหล่านั้น คือ เราจะต้องมอบคุณค่าของผ้าซิ่นบ่หี่นี้ให้กับคนรุ่นต่อไป
ตำรับยา
ยาบำรุงร่างกายผ้าซิ่นบ่หี่
ตำรับที่ ๑
ผ้าซิ่นบ่หี่ทั้งห้าต้มกิน หรือรากผ้าซิ่นบ่หี่ดองหรือต้มกิน
ตำรับที่ ๒
ผ้าซิ่นบ่หี่ทั้งห้า รากกำลังเลือดค่าง รากกำลังเลือดม้า เครือม้ากระทืบโรง รากอีเฒ่าล้มลุกอย่างละเท่า ๆ กัน รวมกัน ๑ กำมือ ต้มน้ำกิน ดื่มได้ปริมาณมากไม่จำกัด
ตำรับที่ ๓
ผ้าซิ่นบ่หี่ทั้งห้า รากเนียมนกเขา ฝางแดง รากเดื่อดิน ต้มน้ำกิน
ยาแก้ปวด แก้อักเสบ ฝีในตับ
ผ้าซิ่นบ่หี่ รากหมากผ่าสามน้อย รากเนียมนกเขา หัวข้าวเย็นเหนือ หัวข้าวเย็นใต้ อ้อยดำ รากเฒ่าล้มลุก(เสี้ยวแดง) ต้มน้ำกิน