กลิ้งกลางดง…คงสุขภาพ

กลิ้งกลางดง…คงสุขภาพ  โดย”พี่ต้อม”

ชื่อวิทยาศาสตร์Stephania suberosa Forman
ชื่อวงศ์ MENISPERMACEAE
ชื่ออื่นๆ บอระเพ็ดพุงช้าง กลิ้งกลางดาน แมวดิน เครือคำเถื่อน
ลักษณะทั่วไป ไม้เลื้อยยาวที่มีรากหัวขนาดใหญ่เจริญเหนือพื้นดิน และมักจะมีลำต้นที่เป็นไม้เนื้อแข็งมีเปลือกหนาต่อขึ้นมาจากรากหัว ลำต้นที่ยังอ่อนมีลักษณะเป็นไม้ล้มลุก แห้งและเป็นร่องตามแนวยาว แผ่นใบรูปไข่กว้าง โคนใบคล้ายรูปหัวใจ คล้ายใบกระท่อมเลือด แต่เมื่อหักก้านใบไม่พบยางสีแดง ดอกออกเป็นช่อคล้ายซี่ร่มเหนือง่ามใบ ผลเป็นแบบมีเนื้อเมล็ดเดียวแข็ง รูปไข่กลับ
การขยายพันธุ์ ใช้เมล็ด หรือรากที่คล้ายหัว

กลิ้งกลางดง กลิ้งกลางดาน ยาวนานอายุ
กลิ้งกลางดงเป็นพืชที่มีรากเป็นหัวใหญ่เหมือนต้นกระท่อมเลือด พ่อประกาศจะเรียกกลิ้ง กลางดงว่า กลิ้งกลางดาน ใช้เป็นยาคู่กับกระท่อมเลือด โดยใช้เข้าตำรับยาหลายตำรับ เช่น ยาอายุ วัฒนะ แก้เบาหวาน บำรุงกำลัง รักษาฝีในปอด แก้โรคกระเพาะ แก้ฟกบวม ทำให้นอนหลับสบาย หมอยาเมืองเลยก็ใช้ในสรรพคุณเดียวกัน  นอกจากนี้หมอยาทุกคนยังพูดตรงกันว่า กลิ้งกลางดงสามารถใช้แทนกระท่อมเลือดได้ โดยกระท่อม เลือดเด่นทางบำรุงเลือด ส่วนกลิ้งกลางดงเด่นทางบำรุงกำลัง ทั้งสองชนิดใส่ในยาต้มบำรุงสุขภาพที่กินกันเป็นประจำ พ่อหมอยังบอกอีกว่ากลิ้งกลาง ดงมีสองชนิด คือ หัวสีขาวและสีเหลือง หัวสีเหลืองจะแรงกว่า รสขมกว่า แต่หายาก
เมื่อครั้งไปเดินป่ากับพ่อออ หมอยาไทยใหญ่ที่ตำบลเปียงหลวง อำเภอเวียงแหง จังหวัดเชียงใหม่  พ่อออพาเดินเลียบไปตามสันเขา แต่แล้วก็ตัดลงหุบอย่างรวดเร็วเพราะท่านมองเห็นต้น “แมวดิน” ยาบำรุงสำคัญของคนไทยใหญ่ที่ใช้คู่กับ “แมวไม้” ซึ่งเป็นพืชมีรากเป็นหัวโตๆ เช่นเดียว กัน แต่อยู่บนต้นไม้
กลิ้งกลางดง เครือคำเถื่อน ช่วยให้เพื่อนแข็งแรง
ต้นแมวดินก็คือ กลิ้งกลางดงนั่นเอง คนไทยใหญ่ยังเรียกในอีกชื่อหนึ่งว่า เครือคำเถื่อน พ่อออบอกว่าถ้านำต้นแมวดินไปต้มอาบ(การต้มอาบของหมอยาไทยใหญ่จะกินก่อน ๓ วัก หรือ ๓ ฝ่ามือ เสมอ) จะทำให้ร่างกายแข็งแรง อ้วนท้วนสมบูรณ์ ไม่ปวดแข้งปวดขา คนที่มีอาการขาแข็งหรือเป็นตะคริว ถ้าอาบและกินยาตัวนี้จะช่วยได้
นอกจากนี้แมวดินยังมีสรรพคุณพอๆ กับหญ้านางหนุ่ม ซึ่งเป็นยาบำรุงกำลังชั้นยอดของไทยใหญ่ โดยสามารถกินสดๆ นำไปต้มกิน หรือบดทำผงกินก็ได้ ส่วนพ่อลายแสง หมอยาไทยใหญ่อีกคนหนึ่งจะนิยมใช้หัวกลิ้งกลางดงกับม้า วัว ควาย จะได้อ้วนพีแข็งแรง พ่อบอกว่าม้าตัวไหนเดินแล้วหมดแรง หากขุนด้วยกลิ้งกลางดงประมาณ ๑ สัปดาห์ ก็ฟื้นกำลัง สามารถเดินทางข้ามเขาข้ามห้วยไกลๆ ได้อีก
กลิ้งกลางดง คงความหวัง ยับยั้งมะเร็ง
กลิ้งกลางดงมีสรรพคุณหนึ่งที่ใช้ตรงกันทั้งพ่อประกาศและพ่อหมอเมืองเลยคือ การใช้คุมมะเร็ง  แก้มะเร็ง โดยใช้คู่กับกระท่อมเลือด ในส่วนตำรับยาของหมอเมืองเลยอาจเพิ่มน้ำเต้าฤๅษีลงไปด้วย น้ำเต้าฤๅษี ก็คือ แมวไม้ ของไทยใหญ่ แต่คนภูหลวงเรียกว่า ต้นก๊อกมอง เป็นพืชอิงอาศัยเก็บอาหารไว้ที่รากจนมีลักษณะเหมือนหัว พบมากบนภูหลวง จังหวัดเลย
กลิ้งกลางดงกับการศึกษาวิจัยสมัยใหม่
การศึกษาวิจัยฤทธิ์ทางเภสัชวิทยาพบว่า กลิ้งกลางดงมีสารยับยั้งระบบประสาทที่เกี่ยวข้องกับการกระตุ้น(adrenergic neurone)  มีฤทธิ์ลดการหดเกร็งตัวของลำไส้ ลดความดัน ต้านเนื้องอก ต้านการฝังตัวของตัวอ่อนในมดลูก
กลิ้งกลางดงวันนี้ยังคงกลิ้งอยู่กลางดงเหน็บหนาวอ้างว้าง รอคอยให้คนเห็นคุณค่า เก็บมาเยียวยาฟื้นฟู ให้คงคู่สุขภาพของคนไทยต่อไป
ตำรับยา
ยาแก้ปวดแข้ง ปวดขา ขาแข็ง(ตะคริว) บำรุงกำลัง
ฝานหัวกลิ้งกลางดงต้มอาบ ก่อนอาบกินสามวัก (๓ ฝ่ามือ)
ยาอายุวัฒนะ
ฝานหัวตากแห้งปั้นลูกกลอนขนาดเท่ากับผลมะเขือพวง กินครั้งละ ๑ เม็ด ก่อนนอน
ยาแก้โรคกระเพาะและฟกบวม
ใช้กระท่อมเลือด กลิ้งกลางดง โคนกล้วยตีบ ฝานตากแดดให้แห้ง บดผสมกัน ใส่น้ำร้อนกิน แก้โรคกะเพาะ และแก้ฟกบวมได้ด้วย